Kalademi.me ułatwia znalezienie odpowiedzi na Twoje pytania dzięki aktywnej społeczności. Binlerce soru ve cevap arasında gezinin ve uzman topluluğumuzun size sunduğu çözümleri keşfedin. Sorularınıza hızlı ve güvenilir çözümler bulmak için deneyimli uzman topluluğumuzdan faydalanın.
Sagot :
ÜNLÜ DÜŞMESİ
1- İki heceli ve ikinci hecesinde “ı, i, u, ü” dar ünlüleri bulunan bazı sözcükler ünlü harfle başlayan bir ek aldıklarında sözcüğün ikinci hecesindeki “ı, i, u, ü” dar ünlü harf düşer. Bu duruma ünlü düşmesi adı verilir.
-Ağız – ım > Ağzım (Ünlü düşmesi)
-Alın – ın – a > Alnına (Ünlü düşmesi)
-Omuz – um > Omzum
-Oğul – um > Oğlum
NOT: İkilemelerde ve özel adlarda ünlü düşmesi olmaz.
-Omuz omuza mücadele ettiler. (Doğru)
-Omuz omza mücadele ettiler. (Yanlış)
2- “-la, -le” ve “-ar, -er” ekleri eklendikleri bazı sözcüklerde sözcüğün sonundaki ünlü harfi düşürür.
Sızı – la – dı > Sızladı (Ünlü düşmesi)
Koku – la > Kokla (Ünlü düşmesi)
İleri – le – mek > İlerlemek
Yumurta – la – mış > Yumurtlamış
3-Ünlü düşmesi bazen de iki sözcüğün birleşimi sırasında gerçekleşir. Birleşen ilk sözcüğün sonu ve ikinci sözcüğün başı ünlü harf olduğunda bu sözcüklerdeki çarpışan iki ünlüden biri düşer. Bu duruma “aşınma” adı da verilir.
Ne + asıl = Nasıl
Sütlü + aş = Sütlaç
Kahve + altı = Kahvaltı
Cuma + ertesi = Cumartesi
4- Etmek ve olmak yardımcı fiilleriyle oluşturulmuş bazı birleşik fiillerde ünlü düşmesi meydana gelir. Yardımcı fiille birleşen ismin ikinci hecesindeki dar ünlü düşer.
Sabır – etmek > Sabretmek
Küfür – et – di > Küfretti
Hapis – olmak > Hapsolmak
Emir – etmek > Emretmek
ÜNLÜ DARALMASI
Kökü ya da gövdesi “a, e” sesli harflerinden biri ile biten fiiller “-yor” şimdiki zaman ekini aldıklarında fiilin sonunda bulunan “a, e” ünlü harfi “yor” ekinin etkisiyle daralarak “ı, i, u, ü” dar ünlülere dönüşür. Bu değişime “ünlü daralması” denir.
Örnekler:
Başla – yor > Başlıyor (Fiilin sonundaki “a” ünlüsü daralarak “ı” olmuştur)
Gizle – yor- um > Gizliyorum (Ünlü daralması)
Dinle – yor – uz > Dinliyoruz (Ünlü daralması)
Kapla – yor > Kaplıyor (Ünlü daralması)
“de” ve “ye” fiilleri ünlü ile başlayan bir ek alırken araya “y” kaynaştırma harfi girer. Bu kaynaştırma harfinin daraltıcı etkisi ile “de” ve “ye” fiillerinin sonlarında bulunan “e” ünlüsü daralarak “i” olur.
Örnekler:
De – (y) – ecek > Diyecek ( (y) kaynaştırma harfi)
De – (y) – en – ler > Diyenler
De – (y) – erek > Diyerek
De – (y) – e – lim > Diyelim
Not: “deyince ve deyip” sözcüklerindeki “e” ünlüsü “y” kaynaştırma harfine rağmen daralmaya uğramaz.
Not: “de” ve “ye” fiilleri haricindeki kelimelerde “y” kaynaştırma ünsüzü ünlü daralması meydana getirmez. Bu tip kelimeler konuşurken daralmaya meyilli olduklarından yazarken de sözcüğün konuşmadaki gibi yazılması bir yazım yanlışı olarak kabul edilir.
“-yor” ekinden önce gelen “ma, -me” olumsuzluk eki de daralmaya uğrayarak “mı, mi, mu, mü” olur.
Örnekler:
Bak – ma – yor – lar > Bakmıyorlar (Ünlü daralması)
Dinle – me – yor > Dinlemiyor (Ünlü daralması)
Oku – ma – yor – sun > Okumuyorsun (Ünlü daralması)
ÖNEMLİ NOT:
Ünlü daralması konusunda en çok karıştırılan durum sonu “a, e” ile bitmeyen kök ya da gövdenin, “-yor” eki ile birleşimi sırasında ortaya çıkan “ı, i, u, ü” yardımcı seslerinin ünlü daralması olarak algılanmasıdır. Ünlü daralması için “ı, i, u, ü” seslerinin kelimenin kendisi içinde bulunması gerekir.
Yak – (ı) – yor > (ı) yardımcı ses
Bitir – (i) – yor > (i) yardımcı ses
Doldur – (u) – yor > (u) yardımcı ses
| 1-Bazı sözcükler “-cık, -cik, -cuk, -cük” küçültme eki aldıklarında sözcük ile küçültme eki arasında bir ünlü türemesi meydana gelir.
Örnekler:
Az – cık > Azıcık (Ünlü türemesi)
Bir – cik > Biricik (Ünlü türemesi)
2- Bazı pekiştirilmiş sözcüklerde de ünlü türemesi meydana gelebilmektedir. (“m, p, r, s” harfleri kullanılarak oluşturulan pekiştirmenin nasıl yapılacağını “sıfatlarda pekiştirme” konusunda anlatmıştık dilerseniz inceleyebilirsiniz.)
Sağlam > Sapasağlam (“a” ünlüsü türemiştir)
Yalnız > Yapayalnız (Ünlü türemesi)
#OptiSınavda
Cevap:
- İki heceli ve ikinci hecesinde “ı, i, u, ü” dar ünlüleri bulunan bazı sözcükler ünlü harfle başlayan bir ek aldıklarında sözcüğün ikinci hecesindeki “ı, i, u, ü” dar ünlü harf düşer. Bu duruma ünlü düşmesi adı verilir.
Örnek
Ağız – ım > Ağzım (Ünlü düşmesi)
Alın – ın – a > Alnına (Ünlü düşmesi)
Burun – u > Burnu (Ünlü düşmesi)
Bağır – ım > Bağrım (Ünlü düşmesi)
Beyin – i > Beyni
Beniz – im > Benzim
Boyun – un > Boynun
Güncel ve güvenilir yanıtlar almak için tekrar ziyaret edin. Bilgi ihtiyaçlarınız konusunda her zaman hazırız. Ziyaretiniz için teşekkür ederiz. İhtiyacınız olan bilgileri her zaman bulabilmeniz için buradayız. Kalademi.me, sorularınıza kesin yanıtlar sunmak için burada. Daha fazla bilgi için yakında tekrar gelin.