örnek:11
Karacaoğlan’ın bu kelime kadrosunu şiirinde nasıl kullandığını görelim.
Cemal - Hak:
“Ol gün dahi cemalini göreydin
Hakkın didarını görmek dilerim.”
Peygamber ve Melekler:
“Tanrı kelamını her dem söyleyen
İdris cennettedir, Musa Tur’dadır.”
“Eyyub’un teninde iki kurt kalmış
Biri sarı ibrişim biri baldadır.”
Kader:
“Derd Allah’tan gelir imiş”
Ölüm:
“Uryan geldim ise uryan giderim
Ölmemeğe elde fermanım mı var”
Amel Defteri:
“Kadir Mevlam ben günahkar kulunum
Defterim elimde dürülüp durur.”
Sırat Köprüsü:
“Sırat köprüsünde yolum bağlama”
Beytullah:
“Beytullah’ı yapan Halil İbrahim
Kadir Mevlam beni eyleme melil.”
Oruç - Namaz - Kuran:
“Ben değilim bunu kitap söyleyen
İnip aşkın deryasını boylayan
Dilini tutmayıp gıybet eyleyen
Oruç tutup beş vaktini kılmasın”
Tasavvuf Kültürü:
“Zahir batın muradıma ereydim”
“Soyundum derviş olmaya”
“Hırka ile şalım da yok”
“Hacı Bektaş Veli Şeyhlerin piri
Konya’da yoklayın Molla Hünkar’ı”
“Hırka giyer derviş gibi gezerim”
Karacaoğlan ortak halk edebiyatı motifleriyle sevgiliyi ve niteliklerini anlatır. Bir kaç örnek sıralayalım:
sevgili: yar, yavru, güzel, dilber, dost, suna, yeşil başlı ördek, akça ceran vb.
saç: mor belik, altın saç, ipek saç vb.
kaş: keman, hilal, kalem, yay vb.
yanak: alma, al, gül vb.
ağız: şeker, fincan, kutu vb.
burun: fındık vb.
dudak: kırmızı, bal, kiraz vb.
diş: inci, sedef, dür vb.
dil: dudu, tatlı, şeker vb.
boy: usul vb.
yürüyüş: tülü maya, keklik sekişli vb.
gerdan: ak vb.
ben: çifte, püskürtme vb.
bel: ince vb.
el: kınalı, ak vb.
topuk: ak, güvercin vb.
Karacaoğlan ortak kültür kaynağından beslenmeleri yönüyle divan şiiriyle ortak kullanılan bazı benzetme öğeleri ve motifleri kullanmıştır. Şiirlerinde az da olsa divan şiirinin anlatımıyla yeni bir renk ve tat katmıştır. Bunlardan bir kaçını şöyle sıralayabiliriz.
“ah, gam, felek, umar, gözlerin sarhoş oluşu, hançer, sine pervane, zülf, kaş, mah, gonca, gül, şem, ateş, dudu, gamze, dür, leb vb.”
ah:
“Sazım da acı bir feryada daldı
Çırpındı gönlümde aşkım bunaldı
Yanıklı ahını göklere saldı
Felek de bu halde kal dedi bana”
Karacaoğlan
“Beni candan usandırdı cefadan yar usanmaz mı?
Felekler yandı ahımdan muradım şem’i yanmaz mı?”
Fuzuli
(Sevgili beni canımdan usandırdı, cefadan usanmaz mı?
Ahımdan felekler yandı, murad mumum yanmaz mı?)
gam - felek:
“Acem şahı bize name gönderdi
Gam leşkerin üstümüze gönderdi
Zalim felek bizi yaktı yandırdı
Savurdu havaya küllerimizi”
Karacaoğlan
“Gam çekmeyince kıymeti artar mı âşıkın
Kan yutmayınca buldu mu hiç itibar la’l”
Ahmet Paşa
(Nasıl ki la’l kırmızı olunca değer kazanırsa, âşık da sıkıntı çekince değer kazanır.)
“Dost bi-perva felek bi-rahm devran bi-sükun
Derd çok hem-derd yok düşman kavi tali zebun”
(Dost pervasız, felek acımasız, dünya karışık.
Dert çok, derdi paylaşacak yok, düşman güçlü, talih ise güçsüz)
pervane:
“Yüküm gamdır gam alırım satarım
Pervaneler gibi yanar tüterim
Kıyamette yakasını tutarım
Vermezsin hoyrata güllerimizi”
Karacaoğlan
“Can ü dil yaksam n’ola cana yüzün şem’ine kim
Bal ü perden âşık-ı pervanenin pervası yok”
Ahmet Paşa
(Ey sevgili yüzünün ışığına canımı ve gönlümü yaksam ne olur?
Pervane gibi olan âşık kanadının yanmasından çekinmez.)
“Suz-i dilden bi-haberdir sanmayın cananeyi
Şem’i yakmaz mı ol ateş ki yakar pervaneyi”
Şeyhülislam Yahya
(Sevgiliyi gönlün yanışından habersiz sanmayın,
pervaneyi yakan o ateş, mumu yakmaz mı?)
