Herkese karşı dürüst ve adil olmalı. Kimseye karşı hile yapmamalı.
Aldatan aldanır. Bir gün ortaya çıkar. Hile yapan, insan içine çıkamaz.
Uçsuz bucaksız ovanın birinde bir köy kuruluymuş. Aksilik bu ya koca köyü sulayan sadece bir ırmak varmış. Irmağın suları aynı anda köylülerin hepsinin tarlasına yetemediğinden sulama işi sırayla yapılırmış. Bir gün açıkgöz bir köylü ırmaktan kendi tarlasına gizli bir kanal yapmış. Kanal görünmesin diye de üzerini samanla kapatmış. Böylece tarlasını kimseye fark ettirmeden her gün sulu- yormuş. Tabii suyu gören toprak da coştukça coşuyor, bire on veriyormuş.
Gel zaman git zaman, ırmağın suyunun azaldığını fark edip komşunun tarlasında bereketin arttığını gören köylüler adamdan kuşkulanıp takibe almışlar. Çok kısa sürede ırmaktan tarlaya açılan, üstü samanla kapatılan kanalı görmüşler. “Amma da hak hukuk gözetmeyen bir adammışsın be!” demişler açıkgöz köylüye. “Biz seni dürüst biri sanırdık meğer sen saman altından su yürütüyormuşsun.”
İşte böyle, akılları sıra açıkgözlülük yapılarak el âlemin kandırıldığı, alavere dalavere çevrilen, Ali’nin külâhının Veli’ye, Veli’nin külâhının Ali’ye giydirildiği durumlarda kullanılır bu deyim.
Gizli azcık anlatırsın,
Saman altından su yürütürsün,
Aldatırsan, bir gün aldanırsın,
Yüz üstü çok sürünürsün.
