Cevap:
Bilimsel çalışma yöntemi basamakları ve örnek bir çalışma
Bilim, deneylerle ispatlanmış ve denenmiş akla uygun olan tüm bilgiler birikimidir. Evrenin düzenini kuran gerçeklere ulaşmaktır; bilimsel problemlerle ilgili hipotezler, teoriler ve kanunlar dizisidir. Bilim hipotezleri, teorileri geliştirmek için yapılan tarafsız gözlem, deney, araştırma ve incelemelerin tümünü kapsar.
Bilim insanları, tüm bu çalışmaları belli bir sırayı takip ederek yaparlar. Bir planla gözlem ve deneye dayanarak yapılan çalışmaların tümüne bilimsel çalışma yöntemi denir. Bilimsel çalışma yöntemi basamakları dediğimiz aşamaları aşağıda inceleyelim:
1- Problemin belirlenmesi
Akla takılan cevabını bilmediğimiz sorudur. Herhangi bir olayın nasıl ve neden gerçekleştiğini mevcut bilgilerimizle açıklayamıyorsak bu olay bizim için bir problemdir. Bilimsel bir çalışmanın yapılabilmesi için çözümü aranan problemin net bir şekilde ortaya konulması çok önemlidir. Dolayısıyla problemin üzerinde iyi düşünülmüş olması gereklidir. İşte bilim insanı, tüm çalışmaları probleme cevap bulmak için yapar. Örnek problem: Kanser hastalığı nasıl oluşur?
2- Gözlemlerin yapılması
Bilim insanları probleme yönelik bilgiler elde etmek için gözlemlerde bulunur. Bunu yaparken nitel ve nicel olmak üzere iki çeşit gözlem metodundan yararlanır.
Nitel gözlem
Duyu organlarıyla yapılan gözlemlerdir. Bu tür gözlemlerde hata payı yüksek olmakla birlikte kişiden kişiye de farklılık gösterir. Öznellik hakimdir. Örnek nitel gözlem: Tümör kitlesi dokunarak hissedilir.
Nicel gözlem
Daha objektif ve ölçü aletlerine dayalı olarak yapılan gözlemlerdir. Bu tür gözlemlerde yanılma payı daha düşük olduğundan bilim insanı tarafından daha çok tercih edilir. Örnek nicel gözlem: Tümör kitlesinin çapı 3 cm 'dir. Burada bir ölçüm söz konusudur.
3 - Verilerin toplanması
Araştırılan konu hakkında deney ve gözleme dayanarak elde edilen, toplanan bilgilere veri4- Hipotezin veya hipotezlerin kurulması
Probleme sunulan geçici çözüme hipotez denir. Mevcut bilgiler doğrultusunda hazırlanan ve test edilebilirliği olan açıklamalardır. İyi bir hipotez şu özelliklere sahip olmalıdır:
■ Toplanan tüm verilere uygun olmalıdır.
■ Probleme uygun bir çözüm önermelidir.
■ Deney ve gözlemlere açık olmalıdır.
Bu doğrultuda hipotez veya hipotezler kurulur.
5- Tahminlerde bulunma
Tahminler hipotez veya hipotezlere göre yapılan öngörülerdir. Tümden gelim tüme varım yöntemleriyle gerçekleştirilir. Tümden gelim yönteminde bir ön bilgi kullanılarak sonuç elde edilir. Başka bir ifadeyle genel kapsamlı bir bilgiden daha az kapsamlı özel bir bilgiye varılmasıdır. Örnek: Eğer kanserli kitle hücrelerden meydana geliyorsa kanser hücre bölünmesiyle oluşan bir hastalıktır. Tüme varım yönteminde ise özel gözlem yapılarak sonuçlara varılır. Yani tek tek özel bilgiden genele varımdır. Örnek bir tahmin cümlesi: "Eğer kanser hastalığı hücreler arası iletişimin bozulmasıyla meydana geliyorsa kontak inhibisyonunun (hücrelerin birbiri ile iletişim kurarak kontrollü bölünmesinin) olmadığı her dokuda kanser hastalığı oluşmalıdır." şeklindedir.
Tahmin cümleleri kurulurken belli bir kalıba göre yapılır. Bu kalıp: "Eğer ...... ise ...... -dir." şeklindedir.
6- Kontrollü deneyler yapmak
Deney, belirli yöntem ve kurallara bağlı olarak, ortaya konulan hipotez veya hipotezleri test etmek, doğrulamak veya kanıtlamak gibi amaçlarla yapılan veri elde etme işlemidir. Yapılan tahminlerin geçerli olup olmadığını kontrollü deneylerle anlarız. Kontrollü deneylerde iki grup vardır. Birine kontrol grubu diğerine ise deney grubu denir. Kontrol grubu normal şartlar altında tutulurken deney grubu ise araştırılan faktöre göre değişken şartlarda tutulur. Başka bir ifadeyle deney grubunda meydana gelecek bir değişme, kontrol grubuna bakılarak ortaya çıkarılır. Özetle, araştırılan faktör, gruplar arasında farklı tutularak sonuca varılır. Deney sonuçları tahminleri doğrularsa gerçek veya teori olur. Aksi durumda yeni hipotez kurularak deneylere devam edilir.
Not: Yapılan deneyde etkisi araştırılan veya değiştiğinde deneyin sonucunu etkileyen faktöre bağımsız değişken, bağımsız değişkene bağlı olarak değişen faktöre ise bağımlı değişken denir. Örneğin, ışık şiddetinin fotosentez hızına etkisinin araştırıldığı bir deneyde: Işık şiddeti bizim için bağımsız değişkendir. Fotosentez hızı ise bağımlı değişken olur. 7- Elde edilen verilerin analizi ve sentezi
Kontrollü deneyler sonucunda belirli bilgiler elde edilir. Bu bilgiler doğrultusunda kurulan hipotezin doğru olup olmadığı kontrol edilir. Eğer deney sonuçları hipotez ile çelişirse mevcut hipotezden vazgeçilerek yeni hipotez kurma yoluna gidilir. Deney sonuçlarının hipotezi doğrulaması durumunda ise bilim insanları elde edilen veri ve hipotezi analiz edip değerlendirerek çıkarımlarda (sentezde) bulunurlar.
8- Gerçeklerin elde edilmesi ve Raporlama
Deneylerle kanıtlanmış bilimsel doğrulara gerçek denir. Bilim insanları elde ettikleri bu bilimsel bilgileri, bilim dünyasına tanıtmak amacıyla raporlayarak (makale haline getirerek) çeşitli bilimsel dergilerde yayınlarlar. Böylece yapılan çalışmalar diğer bilim insanlarınca bilinmiş olup tekrar test edilir ve neticede bilime katkı sağlanmış olur.
9- Teori 'ye dönüşüm
Tekrarlanan deneylerle doğruluğu tam olmayan ama kabul edilen kapsamı geniş açıklamalara teori denir. Bir olayın gerçekleşme nedenini açıklarlar. Teoriler değişebilir ve bilimde teorilerin önemi büyüktür. Çünkü tam açıklanamadıkları için sürekli olarak araştırılma eğilimi gösterirler. Bunun neticesinde sürekli olarak yeni bilgiler elde edilir ve bilim sahası genişler. Teorilerde bir dinamiklik söz konusudur.
10- Kanun
Bilim insanlarının çoğunluğu tarafından kabul görülen bilimsel bilgilere kanun denir. Bir olayın nasıl gerçekleştiğini ifade ederler. Kanunlar her yerde geçerli değildir. Örneğin yer çekimi kanununun dünya yüzeyinde olup uzayda olmaması gibi.
Teori ve kanunlar birbirinden farklı kavramlardır. Birbirlerine dönüşme gibi bir durum söz konusu değildir. Teori bir olayın gerçekleşme nedenini açıklarken, kanun ise nasıl gerçekleştiğini ifade eder. denir. Veri problemle ilgili bilimsel gerçeklerdir. Deneylerle kanıtlanmış bilimsel doğrulara gerçek denir. Gözlemler sonucunda veriler toplanır.
♡♡♡♡♡♡♡♡♡♡♡♡♡♡♡♡♡♡
♡♡♡♡♡♡♡♡♡♡♡♡♡♡♡♡♡♡
