türkçede kipler, haber ve dilek kipleri olmak üzere ikiye ayrılır:
1. Bildirme (Haber) Kipi Ekleri
Belirli bir zaman anlamı taşıyan kiplerdir. Dilimizde 4 temel zaman vardır.
1) Geçmiş Zaman: Eylemlere getirilen (-di, -miş) ekleriyle yapılır.
a) Bilinen(Görülen /Belirli) Geçmiş Zaman:
Eylemlere getirilen (-di / -dı / -du / -dü / -tı / -ti / -tu /tü) ile yapılır. Görülen, tanık olunan, bilinen veya yapıldığından emin olunan geçmişe ait bir eylemin anlatılmasında veya bildirilmesinde kullanılır.
Örnek: Projeyi tam zamanında bitirdim. (Bilinen)
Örnek: Yeni doğan bebeği özenle yıkadı. (Görülen, tanık olunan)
Örnek: Uzakta bir toz bulutu var, geldiler. (Duyularla kesinleşmiş)
Örnek: Anadolu’nun kapılara 1071’de açıldı. (Bilimsel kesinlik)
b) Öğrenilen (Duyulan / Belirsiz) Geçmiş Zaman:
Eylemlere getirilen (-mış / -miş / -muş / -müş) ile yapılır. Görülmeyen, başkasından duyulan veya bittikten sonra fark edilen geçmişe ait bir eylemin anlatılmasında veya bildirilmesinde kullanılır.
Örnek: Havalar bu hafta oldukça soğuyacakmış (Başkasından öğrenilmiş.)
2) Şimdiki Zaman: Eylemlere getirilen -yor, -makta, -mekte ile yapılır. Halen yapılmakta olan, henüz tamamlanmamış bir eylemin anlatılmasında veya bildirilmesinde kullanılır.
Örnekler: Koşmakta, gelmekte, seviyor…
3) Gelecek Zaman:Eylemlere getirilen (-ecek / -acak) ile yapılır. Gelecek zaman içerisinde bir eylemin bildirilmesinde kullanılır.
Örnekler: Koşacağım, geleceğim, sevecesin …
4) Geniş Zaman: Eylemlere getirilen (-r / -(a)r / -(e)r / -(ı)r / -(i)r / -(u)r / -(ü)r) ile yapılır. Eylemin her zaman tekrarlandığının bildirilmesinde ve genel yargıları anlatmakta kullanılır.
Örnekler: Koşar, gelir, sever …
2. Dilek Kipleri
Bir dileği, bir isteği, tasarlanan bir hareketi anlatan kiplerdir. Dilek kiplerinde zaman anlamı yoktur.
Dilek kipleri dörde ayrılır.
1) Gereklilik Kipi:
Eylemlere getirilen (-meli / -malı) ile yapılır. Eylemin yapılmasının gerekli veya zorunlu olduğunu ifade eder.
Örnekler: Koşmalıyım , gelmeliyim , sevmeliyim…
2) Şart Kipi:
Eylemlere getirilen (-se / -sa) ile yapılır. Fiil kök veya gövdesine gelerek söz konusu olan işin dileğe ve şarta bağlı olduğunun bildirilmesini sağlar.
Örnekler: Koşsam, gelsem , sevsem …
3) İstek Kipi:
Eylemlere getirilen (-e, -a) ile yapılır. Cümleye istek, dilek, temenni anlamı katar. Cümle içerisinde genelde “-elim, -eyim” şeklinde kişi eklerini almış haliyle karşımıza çıkar.
Örnekler: Koşayım, geleyim, seveyim …
4) Emir Kipi:
Eylemin yapılması gerektiğini emir şeklinde bildirir. Emir kipinin eki yoktur, kişi ekleriyle çekimlenir.
Örnekler: Koş, gel, sev …
BAŞARILAR
