BİLEŞİK SÖZCÜKLER
En az iki sözcüğün tek bir anlam verecek şekilde kaynaşıp birleşmesiyle oluşan sözcüklerdir. Aralarına bir ek veya başka bir sözcük girmez. Tek sözcük gibi görev yaparlar. Bitişik yazılırlar. Yapıları bakımından çoğu kez isim ya da sıfat tamlaması bazen de cümle biçiminde görülürler. (Bunların örneklerini "Bileşik İsimler" konusunda geniş olarak göreceğiz.)
Bileşik sözcükler oluşmaları bakımından üçe ayrılırlar:
1. Anlam Kayması Yoluyla Oluşan Bileşik Sözcükler:Bu tür bileşik sözcüklerde, sözcüklerden biri ya da ikisi birden temel anlamlarından uzaklaşırlar.Örnek: Sigaraböreği (1. sözcükte anlam kayması olmuş.)Anayol (1. sözcükte anlam kayması olmuş.)Serçeparmak (1. sözcükte anlam kayması olmuş.)Denizanası (2. sözcükte anlam kayması olmuş.)Ayakkabı (2. sözcükte anlam kayması olmuş.)Yerelması (2. sözcükte anlam kayması olmuş.)Karafatma (İkisinde de anlam kayması olmuş.)Keçiboynuzu (İkisinde de anlam kayması olmuş.)
Hanımeli (İkisinde de anlam kayması olmuş.)
2. Ses Değişikliği Yoluyla Oluşan Bileşik Sözcükler:İki sözcüğün, birleşme esnasında bir ses değişikliğine uğramasıyla oluşmuşlardır.Örnek: Red+etmek = reddetmek (ses türemesiyle)Zan+etmek = zannetmek (ses türemesiyle)Al+vermek = alıvermek (ses türemesiyle)Yap+bilmek = yapabilmek (ses türemesiyle)Yaz+durmak = yazadurmak (ses türemesiyle) Düş+yazmak = düşeyazmak (ses türemesiyle)Kahve+altı = kahvaltı (ses düşmesiyle) Ne+için = niçin (ses düşmesiyle) Posta+hane = postane (ses düşmesiyle) Cuma+ertesi = cumartesi (ses düşmesiyle) Hasta+hane = hastane (ses düşmesiyle) Seyir+etmek = seyretmek (ses düşmesiyle) Sütlü+aş = sütlaç (ses değişmesiyle)
Güllü+aş = güllaç (ses değişmesiyle)
3. Sözcük Çeşidi Değişmesi Yoluyla Oluşan Bileşik Sözcükler:Tek başlarına eylem bildiren sözcüklerin (yani fiillerin) birleşerek, varlık adına dönüşmesiyle oluşmuş bileşik sözcüklerdir.
Örnek: Kaptıkaçtı (taşıt), biçerdöver (makine), gecekondu (ev)...
Bileşik Sözcüklerle İlgili Önemli Bilgiler:Bazı yabancı kökenli yer isimlerini bileşik sözcük zannetmemek gerekir. Örneğin, "Ankara" kelimesini An + kara şeklinde parçalayamazsınız. "Anadolu" kelimesi de Ana + dolu değildir; "Anatolia" sözcüğünün değişikliğe uğramasıyla oluşmuştur.Bileşik sözcükler de yapım eki alarak türeyebilirler.Örnek: Dedikoducu, yağlıboyacı, özverili, ayakkabıcı...
