XI. Yüzyılda Türk dünyasının belli başlı aydınlarının biri ve Karahanlı Devletinde
yüksek devlet görevlerinden biri olan Has Haciblik unvanını üstlenerek büyük itibar gören
devlet adamı Balasagun'lu Yusuf olmuştur. O, Karahanlı sarayında meşhur “Kutadgu Bilig”
eserini yazarak, Batı Karahanlı hükümdarı Tamgaç Buğra Han'a ithaf etmiştir. Kutadgu
Bilig eseri devlet ile halkın ilişkilerinin ne derecede olması gerektiği, hukümdar ve onun
çevresindeki idari kesim ile halkın ortasındaki münasebetlerde nasıl denge sağlanması
gerektiğini açıkça belirtmiştir.
Bu bağlamda Kutadgu Bilig Türklerin İslamı kabul ederek, kendi kültürel ve siyasi
yaşamlarında İslamın değerleri görülmeye başladığı sırada kaleme alınan ilk Türkçe yazılı
eserlerin biridir. Kutadgu Bilig Türk toplulukların manevi yönünü, siyasi ve idari görüşünü
ortaya koyması açısından da önemlidir. Söz konusu eser hem bilgi hem de devlet
yönetimindeki teoriler bakımından günümüzde, birçok ilim adamlarına hazır bilgileri
sağlamaktadır.
Balasagun'lu Yusuf’un Kutadgu Bilig eseri daha çok ortaçağ Türk kültür yaşamını,
devlet düşünce algılayışını yansıtır. Çalıştığımız konu Kutadgu Bilig’de ele alınan kültür ve
düşünce algılayışlarını o zamanın şartları içerisinde anlatmakla kalmayıp, günümüzde de
ondan ibret alınması gereken yönleri üzerinde mukayeseli olarak vermektir.. Kutadgu Bilig
edebi bir eser olmasının yanında başlı başına bir anayasa ve bir siyasetname kaynağı olarak
da, değerlendirilir. Eserde toplum ile devlet kurumu hakkındaki fikir anlayışları belirtilerek
devlet yöneticilerinin görev ve vazifelerinin tayinleri de açıkça anlaşılmaktadır.
Türklerde XI. Yüzyılda da, bugünkü hukuki devleti tanzim prensiplerine uygun olan
devleti kurma anlayışı bulunduğu dikkati çeker. Türk halkları sadece bu çağlara gelindiğinde
demokratik ve hukuki prensiplere uygun olan devlet sistemi işleyişinin farkında
olmamışlardır. Böylece, Kutadgu Bilig'deki devlet ve devleti yönetim anlayışının temel
unsurları eski Türk devrinden kalmadır.
