Abbasiler son Kuruluş Döneminde Türklerin Durumu
Türklerin islamiyeti benimsemelerinin en önemli sebebi yapılarına uygun olması ve daha önceinandıkları tek tanrılı Gök Tengri dini anlayışına yakın olmasıydı. Gerçi Emevilerin olumsuz tutumları diğer unsurlar kadar Türkleri de rahatsız etmiştir.
Hatırlanacağı gibi Emeviler zamanında cizyeden kurtulmak için ve zor karşısında İslam dinine girenler vardı. Ama bunların sayısı fazla değildi. Zaten Emeviler Müslüman olmalarına rağmen Türklerden cizye alma alışkanlığını devam ettiriyor hatta bıktırıcı bile oluyorlardı.
Abbasilerin halifeliği döneminde (750) Türkislam ilişkileri yepyeni boyutlara ulaştı ve her iki taraf için de faydalı oldu.
Çinlilerle Araplar arasında meydana gelen Talaş Savaşı’nda Karluk Türklerinin Müslümanların tarafına geçmeleriyle hem Çinliler ağır bir yenilgiye uğradılar hem de İslamiyet Türkler arasında yayılmaya ve Orta Asya’da yerleşmeye başladı.
Abbasilerin Yükselme Döneminde Türklerin Durumu
Türkler bundan sonra kendilerine değer veren ve insanca davranan Abbasi halifeliğini benimsediler. Abbasiler de kendi güvenlikleri ve geleceklerini teminat altına almak için Türklere büyük yakınlık gösterdiler. Harun Reşid’in oğlu Me’mun döneminde Türkler Abbasi ordusunda çok önemli bir güç haline geldiler.
Ondan sonra halife olan Mu’tasım zamanında Türklere büyük değer verildi. Türklerden oluşan bir hassa ordusu kurularak Bağdat’ın yüz kilometre kuzeyindeki Samarra şehrine yerleştirildi. Samarra şehri Türklerin Araplarla kanşıp bozulmalannı önlemek maksadıyla kurulmuştur. Bu şehrin kuruluşunda Türk komutanlarından Anas önemli görevler üsüendi.
Abbasiler Döneminde Türk Kumandanları
Abbasiler döneminde Türk kumandanlan Beylerbeyi (Emirül Ümera) sanını alarak idarede hakim oldular. Türk komutanlanndan Afşin Aşnas Vasıf Aytak Otamış Büyük ve Küçük Boğalar hizmetleriyle nam yaptdar ve yıllarca üst görevleri büyük bir basan ile yürüttüler. Bu dönemde gerek Bizanslılarla yapılan savaşlarda gerekse eyaletlerde çıkan ayaklanmalarda Türklerin gayreti ve gözüpekliği sonucu etkiledi.
Abbasiler Araplara güvenmiyor Türklerin mert cesur ve atak tavırlanna hayran oluyorlardı. Özellikle Me’mun ve Mu’tasım gibi Abbasi halifeleri Türklerden oluşan bir hassa ordusu kurarken Türklerin bu özelliklerini biliyorlardı. Bazı tecrübelerden sonra o kanaate varmışlardı. Nitekim o devrin Müslüman yazarları Türkleri tanıtmak için kelimelerin aciz kaldığını ifade ederek şöyle demişlerdir:
“Türkler inandıklarını savunmada son derece fedakar insanlardır. Yumuşak huylu ve sabırlıdırlar. Sözlerine sadık ve vaatlerinde vefakardırlar. Yalan söylemezler.”"Naraları gök gürültüsünü bastıran kahraman Türkler öyle bir millettir ki görüştükleri zaman melekler gibi güzel güreştikleri zaman da ejderler kadar amansız olurlar.”
Abbasilerin saltanatı döneminde Türkler yalnız komutanlık valilik ve yüksek devlet memurluğu yapmakla kalmamış; bağımsız devlet olarak hükümdar olan komutanlar da çıkmıştır. Onların başlıcalan olarak Tulunoğlu Ahmet Doğaçoğlu Mehmet gösterilebilir.
Abbasiler döneminde Türklerden komutan vali ve devlet adamı çıktığı gibi büyük ilim adamlarışair ve edipler de yetişmiştir.Mu’tasım’dan sonraki halifeler ileri görüşlü anlayışlı ve kabiliyetli kimseler olsalardı Türklerden faydalanır ve Abbasi Devleti’ni sağlam temeller üzerinde oturtarak daha uzun ömürlü olmasmı sağlayabilirlerdi.
