Atatürk’te Cumhuriyet Düşüncesinin Oluşumu
Mustafa Kemal Paşa, Cumhuriyeti çeşitli aydınlardan ve tarihi kitaplardan öğrenmişti. Onu etkileyen olay, 1789 yılında meydana gelen Fransız İhtilâli olmuştur. İhtilâlin getirmiş olduğu, hürriyet, eşitlik kavramları Atatürk’ün dikkatini celbetmiş, bu konularda geniş mütalâalarda bulunarak, kendinde bir fikir yolu çizmiştir.
Mustafa Kemal Paşa, tahsil yıllarında J.J. Rousseu, Montesquie, gibi yabancılar yanında, Namık Kemal’in eserlerinden de etkilenmiş, hürriyet ve vatan sevgisini herşeyin başında görmüştür34.
Atatürk’ün Cumhuriyeti kimden öğrendiği konusunda Yakup Kadri’nin yaklaşımı da önemlidir. Yakup Kadri yazısında, şöyle demektedir: “Atatürk Cumhuriyetçilik fikirlerini Namık Kemal’in edebiyatından öğrenmişti. Onun gibi yazar, onun gibi konuşurdu. Ama fikirlerinde olsa olsa Ziya Gökalp etkiliydi. Ama onu Ziya Gökalp ile tanıştıran da biz olmuştuk. O halde bu inkılâplar, kimseye ait olmayarak, özgün bir yapı arzederler. Tevekkeli yabancı yazarlar, bu inkılâplara “Kemalizm” adını vermiş35.
Atatürk, Namık Kemal’in hürriyet, vatan sevgisi ve Cumhuriyet fikrinden yararlanmış, ancak onun gibi davranmamıştır. Mustafa Kemal Paşa, Cumhuriyeti benimsemekle kalmamış, uygulamaya da geçirmiştir.
Mustafa Kemal Paşa’ya, Türkiye Devleti’ne Cumhuriyet rejimi getiren sebepleri, kısaca belirtmek gerekirse, şu hususlar verilmelidir:
a) Atatürk, hürriyet ve halk iradesine çok önem vermiştir. Bu ilkelerde ancak Cumhuriyet rejiminde, işlerlik kazanabilirdi.
b) Cumhuriyet, demokrasiyi de beraberinde getireceğinden, Atatürk bu rejimi en iyi yönetim şekli olarak görmüştür.
c) Türk Milleti, hürriyetine çok önem verdiğinden, Cumhuriyet rejimi Türk Devleti yapısına en uygun yönetim şeklidir.
d) Cumhuriyet, insanca ve medeni şekilde yaşamayı da beraberinde getiren bir sistem olduğundan, Atatürk, Cumhuriyet rejimiyle, Türkiye’deki yaşayışı da medeni şartlarla daha ileriye götürmek istemiştir36.
Bu özellikler Atatürk’ün kafasında oluşmuş esas nedenlerdir. Devletin başkansız oluşu, seçim sisteminin değiştirilme ihtiyacı gibi sebepler ise Cumhuriyetin ilanında birer araçtırlar. Beklenen zaman, bu görünen nedenlerle oluşmuştur.
