anadoluda kurulan ilk türk beylikleri ile ilgiili yazı yazılacak lütfenn
Malazgirt Zaferi’nden sonra Selçuklu Sultanı Alparslan komutanlarının birçoğunu Anadolu’nun fethi için görevlendirmiştir. Anadolu’nun fethine katılan beyler burada aldıkları yerlere yerleşerek birer beylik kurdular. Bu devletler görünüşte bağımsız hareket etmekle birlikte gerçekte Büyük Selçuklu Devleti’ne bağlıydılar.
Saltuklular (1071 – 1202)
Erzurum merkez olmak üzere kurulmuştur. İlk kurulan Anadolu beyliğidir. Gürcülerle ve Haçlılarla başarılı mücadeleler yapmışlardır.
Danişmentliler (1072 – 1177)
Sivas‘ta kurulmuş, Amasya, Tokat, Malatya ve civarına hakim olmuşlardır. Bir dönem Anadolu’nun en güçlü beyliği haline gelmişlerdir.
Mengücekler (1072 – 1277)
Erzincan civarında kurulmuştur. Rum ve Gürcülerle mücadele etmişlerdir.
Artuklular (1101 – 1409)
Diyarbakır ve Mardin çevresinde Artuk Bey’in oğulları tarafından kurulmuştur. Hasankeyf, Harput ve Mardin kollarına bölünmüştür.
Çaka Beyliği (1081 – 1093)
İzmir‘de Çaka Bey tarafından kurulmuştur. Çanakkale, Edremit ve Ege adalarını fethetmişlerdir. Peçenekler’le ve I. Kılıç Arslan ile Bizans’a karşı ittifak yapmışlardır. Bizans’ın oyunları sonucu Selçuklular tarafından yıkılmıştır.
Anadolu’da kurulan ilk Türk devletleri;
♦Bizanslılar, Haçlılar ve Gürcülerle mücadele ederek Anadolu’nun Türk yurdu olmasına büyük katkı sağlamışlardır.
♦ Türklerin düzenli ve güvenli bir şekilde Anadolu’ya yerleşmesini sağlamışlardır.
♦Anadolu’da cami, medrese, türbe, kümbet, kervansaray, darüşşifa gibi mimari eserler yaparak Anadolu’yu bayındır hale getirmişler ve Türk kültürünün yerleşmesini sağlamışlardır.
♦Ele geçirdikleri yerlere Türkçe adlar vererek Anadolu’ya Türkiye denmesini sağlamışlardır.
Anaoldu'da kurulan ilk Türk devletleri;
Saltuklular,
Mengücekler,
Danişmentler,
Artuklular.
Bu Türk devletleri kısaca şu şekildedir:
Beyliğin merkezi olan Erzurum ve civarı, Alp Arslan'ın komutanlarından Ebûlkasım Saltuk tarafından fethedilmişti . Oğlu Ali Bey ise devletin asıl kurucusu sayılır. Ali Bey'in oğlu İzzettin Saltuk zamanında Saltuklular en güçlü dönemlerini yaşamışlardır (1132-1174). Bayburt, Kars, Oltu, İspir, Tercan ve Trabzon havalisi beyliğe dahil edilmiştir. İzzettin Saltuk, bölgedeki diğer Türk beyleri ile iş birliği yaparak Gürcülere karşı başarılı savaşlar yaptı. Ayrıca Trabzon Rumlarıyla da mücadele etti. Gürcüler üzerine sefere çıkan Türkiye Selçukluları hükümdarı 2. Süleyman Şah, Saltuklu Beyi Melikşah'tan Erzurum'u alarak bu devlete son vermiştir (1202).
Alp Arslan'ın komutanlarından emir Mengücek, Erzincan ve Kemah çevresini fethederek bu devletin temelini atmıştır. Beylik hakkındaki ilk bilgiler oğlu İshak zamanında başlar (1118-1142). Danişmentlilerin hâkimiyetini tanıyan İshak'ın ölümünden sonra devlet iki kola ayrıldı (1142). Oğullarından Davud Erzincan ve Kemah'a; Süleyman ise Divriği'ye hakim oldu.
1. Erzincan-Kemah Kolu: Şebinkarahisar'ı da içine alan bu kol, Alaaddin Keykubad tarafından ortadan kaldırıldı (1228).
2. Divriği Kolu: Bu kol hakkında fazla bir bilgi olmamakla birlikte, 1250 yılına kadar Selçuklu hâkimiyeti altında varlığını sürdürdüğü bilinmektedir. Mengücekler zamanında özellikle Erzincan ve Divriği birer kültür ve ticaret merkezi durumuna gelmiştir.
Sivas merkez olmak üzere Tokat, Niksar, Amasya ve Kayseri civarında kurulmuştur. Devletin kurucusu Melikşah'ın komutanlarından Danişment Gazi Ahmed Bey'dir. Rivayete göre Türkmenlere öğretmenlik yaptığı için Dânişmend Gazi diye anılan Ahmed Bey,Türkiye Selçukluları Sultanı Süleymanşah'ın ölümüyle nüfuzunu daha da artırdı. Ankara, Kastamonu, Çankırı'yı ele geçirdi. 1.nci Kılıçarslan ile beraber Haçlılara karşı savaştı ve Antakya Haçlı Prensi Bohemond'u esir ederek Malatya'yı ele geçirdi. Yerine geçen oğlu Gazi Bey zamanında devlet en güçlü devrini yaşamıştır (1104). Öyle ki Türkiye Selçukluları ve Bizans'ın iç işlerine müdahale eder oldular. Gazi Bey, Haçlılardan Konya'nın geri alınmasına (1116) ve taht mücadelesinde desteklediği 1.nci Mesud'un burada sultan ilân edilmesine yardım etti.
Devlet adını Oğuzların Döğer boyundan Eksük-oğlu Artuk Bey'den alır. Anadolu'nun fatihlerinden olan Artuk Bey, hizmetlerinden dolayı Suriye Meliki Tutuş tarafından Kudüs valiliğine getirilmişti. Ancak Kudüs'ün Fatımîlerin eline geçmesi üzerine (1098) Artuk'un oğulları Sökmen ve İl-Gazi burada tutunamadılar. Selçuklular tarafından kendilerine verilen bölgede, üç kol hâlinde, Artuklu devletini kurdular.
Hasankeyf-Amid (Diyarbakır) Artuklu Kolu (1101 - 1231):
Artuk Bey'in oğlu Sökmen tarafından Hasankeyf'te (Hısn-ı Keyfâ) kuruldu. Nurettin Mehmet zamanında, Selahaddin Eyyubî'nin de yardımıyla Diyarbakır (Amid) ele geçirildi (1183) ve burası Artukluların merkezi oldu.
Mardin Artuklu Kolu (1108 - 1409):
Artuklu şubeleri içerisinde en güçlü ve uzun ömürlü kolu oluşturur . Artuk Bey' in diğer oğlu İl-Gazi tarafından Mardin'de kurulmuştur (1108). İl-Gazi Halep halkının isteği üzerine Halep'e girmiş ve oğlu Temurtaş'ı burada bırakmıştır. Oğlu Temur- taş, İl-Gazi gibi bölgedeki Haçlılarla mücadele etmiş; Güçlü devletler arasında kalan Mardin Artukluları, Eyyubîler ve Selçukluların hâkimiyetini tanımışlardı. 1243' de ise İlhanlılar'a bağlandılar . Nihayet, Mardin'i alan Karakoyunlular bu devlete son verdiler (1409).
Harput Artuklu Kolu (1185 - 1234):
Hasankeyf koluna hükümdar olamayan Ebûbekir, Harput'a gelerek, Harput Artuklu kolunu kurmuştur (1185). Alaaddin Keykubad'ın Harput'a girmesiyle bu kol sona ermiştir (1234).
ALINTIDIR.
