Kimyasal Tortullar [değiştir]
Kimyasal yoldan çözünmeye uğrayan kayalardan geçen sular bünyelerine çözünmüş hâlde çeşitli klorür, sülfat ve bikorbonatlar taşır. Bu maddeler, özellikle sığ göi ortamında suyun buharlaşması ile çökelir. Bu çökelme sonucunda kimyasal tortul kayalar oluşur. Örneğin, sularda çözünmüş hâlde taşınan bikarbonatlar, suların buharlaştığı ortamlarda traverten ya da kalker tüfü hâlinde birikir. Mağaralarda tavandan sızan kireçli suların buharlaşması ile sarkıt, tabana damladıktan sonra buharlaşması sonucu dikit, yayıldıkları sahalarda buharlaşması ile travertenler oluşur. Aynı şekilde çözünmüş hâlde silis taşıyan suyun buharlaşması ile çakmaktaşı, sileks, japs ve gayzeritler meydana gelir. Sıcak iklim şartlarında kapalı olan havzalarda tuzlu ve alkali maddelerin birikmesi sonucu çoğunlukla kimyasal tortul kayalar oluşur. Böyle havzalarda buharlaşma ile birlikte önce jips, daha sonra anhidrit ve kaya tuzu teşekkül eder.
Deniz ve okyanus havzalarında yüzer hâlde bulunan kireçlerin, suda çözünmüş hâlde bulunan kireçle birlikte çökelmesi sonucu çeşitli karbonatlı yani kireçli çökeller (çamurlar) hasıl olur. Ancak, çökelme esnasında ortamda bulunan magnezyum, silis, demir gibi maddeler de çamurlara karışır. Dağ oluşumu (orojenez) sırasında bu çökellerin sıkışması ve taşlaşması ile bilhassa dağ kuşaklarında görülen binlerce metre kalınlığında kireçtaşı, dolomit ve dolomitik kireçtaşı, silisli kaya grupları bulunur. Ayrıca bu oluşum esnasında bunların içerisinde bulunan organik kalıntılar da taşlaşır.
Kırıntılı Tortullar [değiştir]
Kayaçların parçalanması ile oluşan kırıntılı malzemelerin oluşturduğu kayaçlardır.Başlıcaları:konglomera,kum taşı ve kil taşıdır.[1]
Organik Tortullar [değiştir]
Bitki ya da hayvan kalıntılarının belli ortamlarda birikmesi ve zamanla taşlaşması sonucu oluşur. Organik tortul taşların en tanınmış örnekleri mercan kalkeri, tebeşir ve kömürdür.
Mercan Kalkeri [değiştir]
Mercan iskeletlerinden oluşan organik bir taştır. Temiz, sıcak ve derinliğin az olduğu denizlerde bulunur. Ada kenarlarında topluluk oluşturanlara atol denir. Kıyı yakınlarında olanlar ise, mercan resifleridir.
Tebeşir [değiştir]
Derin deniz canlıları olan tek hücreli Globugerina (Globijerina)’ların birikimi sonucu oluşur. Saf, yumuşak, kolay dağılabilen bir kalkerdir. Gözenekli olduğu için suyu kolay geçirir.
Kömür [değiştir]
Bitkiler öldükten sonra bakteriler etkisiyle değişime uğrar. Eğer su altında kalarak değişime uğrarsa, C (karbon) miktarı artarak kömürleşme başlar. C miktarı % 60 ise turba, C miktarı % 70 ise linyit, C miktarı % 80 – 90 ise taş kömürü, C miktarı % 94 ise antrasit adını alır.
Akarsu Alüviyonu [değiştir]
Önemli tortul kayaç örnekleri [değiştir]
Alacalı
Antrasit
Arduvaz
Arjilit
Arkoz
Artık Kil
Bantlı Kil
Beyaz Boksit
Bitümlü Şist
Boksit
Boksitli Kil
Breş
Çakmaktaşı
Çört
Değirmentaşı
Diatomit
Dolomit
Ekvatoral Kırmızı Kil
Falün
Fosil Kum
Gayzerit
Gez
Grovak
Hornştayn
Haüyn
Jasp
Jasperoid
Jips
Kalker
Kalker Tüfü
Kalkerli Molas
Kalseduan
Kaolen
Karnöy
Kayatuzu
Kırmızı Boksit
Kil
Killi Kalker
Kireçtaşı
Kum
Kumlu Kalker
Kumlu Kil
Kumtaşı
Kuvarslı Kalker
Linyit
Maçinyo
Marlit
Marn
Melinit
Mercanlı Kalker
Milonit
Molas
Monojenik Breş
Moren
Sinerit
Şay
Tebeşir
Tonştayn
Tortul Kuvarsit
Traverten Kalkeri
Turba
Verrukano
Yapıcı Kalker
Yumuşak Kalker
Zayıflamış Alüvyon
wikipedia kulln
